การปรินิพพานตามคำของพระอานนท์

  พระไตรปิฎก ฉบับบาลีสยามรัฐ (ภาษาไทย) เล่มที่ ๒๓
พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๕ อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต
                      ปัญจาลวรรคที่ ๕
                          ปัญจาลสูตร
     [๒๔๖] สมัยหนึ่ง ท่านพระอานนท์อยู่ ณ โฆสิตาราม ใกล้พระนครโกสัมพี ครั้งนั้นแล
ท่านพระอุทายีเข้าไปหาท่านพระอานนท์ถึงที่อยู่ ได้สนทนาปราศรัยกับท่านพระอานนท์ ครั้น
ผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้ว ได้ถามท่าน
พระอานนท์ว่า ดูกรอาวุโส เทพบุตรชื่อปัญจาลจัณฑะได้กล่าวคำนี้ไว้ว่า
         พระพุทธองค์ใดหลีกออกเร้น ทรงเป็นมุนีผู้ประเสริฐ
         ได้ตรัสรู้ฌานแล้ว พระพุทธองค์นั้นเป็นผู้มีปัญญากว้างขวาง
         ได้ทรงรู้แล้วซึ่งโอกาสอันไปแล้วในที่แคบ ฯ
     ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสที่แคบเป็นไฉน ตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบเป็น
ไฉน ฯ
     ท่านพระอานนท์กล่าวว่า ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสกามคุณ ๕ ประการนี้ว่าเป็น
ที่แคบ ๕ ประการเป็นไฉน คือ รูปที่จะพึงรู้แจ้งด้วยจักษุอันน่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ เป็น
ที่รัก ยั่วยวน ชวนให้กำหนัด เสียงที่จะพึงรู้แจ้งด้วยหู ฯลฯ กลิ่นที่จะพึงรู้แจ้งด้วยจมูก ฯลฯ
รสที่จะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น ฯลฯ โผฏฐัพพะที่จะพึงรู้แจ้งด้วยกาย อันน่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ
 เป็นที่รัก ยั่วยวน ชวนให้กำหนัด ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสกามคุณ ๕ ประการนี้แล
ว่าเป็นที่แคบ ฯ
(จุดสังเกตุ ท่านไม่ได้พูดถึงเรื่องใจ เหตุผลคือ อะไร? ธรรมที่เกี่ยวข้อง อินทรีย์ห้า ท่านให้สำรวมที่เรียกว่า อินทรีย์สังวร  )
     ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน ฯลฯ ดูกรอาวุโส
โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อปฐมฌานนั้น
มีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่าที่แคบในปฐมฌานนั้น วิตกวิจารยังไม่ดับไปในปฐมฌานนั้น นี้
ชื่อว่าที่แคบในปฐมฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุทุติยฌาน ดูกรอาวุโส โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระ
ผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อทุติยฌานนั้นมีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่า
ที่แคบในทุติยฌานนั้น ปีติยังไม่ดับไปในทุติยฌานนี้นี้ชื่อว่าที่แคบในทุติยฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ฯลฯ บรรลุตติยฌาน ... ดูกรอาวุโส โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล
พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อตติยฌานนั้นมีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่า
ที่แคบในตติยฌานนั้น อุเบกขาและสุขยังไม่ดับไปในตติยฌานนั้น นี้ชื่อว่าที่แคบในตติยฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน ฯลฯ ดูกรอาวุโส โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล
พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อจตุตถฌานนั้นมีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไร
ชื่อว่าที่แคบในจตุตถฌานนั้น  รูปสัญญายังไม่ดับไปในจตุตถฌานนั้น นี้ชื่อว่าที่แคบใน
จตุตถฌานนี้  ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุอากาสานัญจายตนฌาน ... ดูกรอาวุโส โดยปริยาย
แม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ เมื่ออากาสานัญจายตนฌานนั้น
มีอยู่ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่าที่แคบในอากาสานัญจายตนฌาน อากาสานัญจายตนสัญญา
ยังไม่ดับไปในอากาสานัญจายตนฌานนั้นนี้ชื่อว่าที่แคบในอากาสานัญจายตนฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุวิญญาณัญจายตนฌาน ... ดูกรอาวุโสโดยปริยาย
แม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อวิญญาณัญจายตนฌานนั้น
มีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่าที่แคบในวิญญาณัญจายตนฌานนั้น วิญญาณัญจายตนสัญญา
 ยังไม่ดับไปในวิญญาณัญจายตนฌานนั้นนี้ชื่อว่าที่แคบในวิญญาณัญจายตนฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุอากิญจัญญายตนฌาน ... ดูกรอาวุโส  โดยปริยาย
แม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบแม้เมื่ออากิญจัญญายตนฌานนั้น
มีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่าที่แคบในอากิญจัญญายตนฌานนั้น อากิญจัญญายตนสัญญา
ยังไม่ดับไปในอากิญจัญญายตนฌานนั้น นี้ชื่อว่าที่แคบในอากิญจัญญายตนฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน ... ดูกรอาวุโส โดยปริยาย
แม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ แม้เมื่อเนวสัญญานาสัญญายตน
ฌานนั้นมีอยู่ ที่แคบก็มีอยู่ อะไรชื่อว่าที่แคบในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานนั้น เนวสัญญา
นาสัญญายตนสัญญายังไม่ดับไปในเนวสัญญานาสัญญายตนฌานนั้น นี้ชื่อว่าที่แคบในเนวสัญญา
นาสัญญายตนฌานนี้ ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ และอาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา ดูกร
อาวุโส โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสการบรรลุโอกาสในที่แคบ ฯ
                          จบสูตรที่ ๑

(ฌาน ๑ ถึง ๔  เรียกว่า รูปฌาน   ฌาน ๕ ถึง ฌาน ๘ เรีียกว่า อรูปฌาน 
 ส่วน ฌานสุดท้าย คือสัญญาเวทยิตนิโรธ  คือ นิพพาน  อนุปาทิเสลนิพพานธาตุ ตอนบรรลุครั้งแรก หรือการเข้าสมาบัติของพระอรหันต์  ส่วนสอุปาทิเสลนิพพานธาตุ)
                        กามเหสสูตรที่ ๑
     [๒๔๗] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า กายสักขีๆ ดังนี้  โดยปริยายเพียง
เท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคจึงตรัสกายสักขี ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน และอายตนะ
นั้นมีอยู่ด้วยอาการใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ ดูกรอาวุโส
โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสกายสักขี ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุทุติยฌาน ... ตติยฌาน ... จตุตถฌาน ...และอายตนะ
นั้นมีอยู่ด้วยอาการใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ ดูกรอาวุโส
 โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสกายสักขี ฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... บรรลุอากาสานัญจายตนฌาน... และอายตนะนั้นมีอยู่ด้วยอาการ
ใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ ดูกรอาวุโสโดยปริยายแม้เพียง
เท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสกายสักขี (บรรลุวิญญาณัญจายตนฌาน บรรลุอากิญจัญญายตนฌาน บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน)ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ ... เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ และอาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา และ
อายตนะนั้นมีอยู่ด้วยอาการใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ ดูกรอาวุโส
 โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แลพระผู้มีพระภาคตรัสกายสักขี ฯ
                          จบสูตรที่ ๒
                        กามเหสสูตรที่ ๒
     [๒๔๘] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า บุคคลหลุดพ้นด้วยปัญญาๆ ดังนี้
ดูกรอาวุโส โดยปริยายเพียงเท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคตรัสบุคคลหลุดพ้นด้วยปัญญา ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌานและเธอ
ย่อมทราบชัดด้วยปัญญา ดูกรอาวุโส โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แลพระผู้มีพระภาคตรัสบุคคล
หลุดพ้นด้วยปัญญา ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ อาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา และ
เธอย่อมทราบชัดด้วยปัญญา ดูกรอาวุโส โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัส
บุคคลหลุดพ้นด้วยปัญญา ฯ
                          จบสูตรที่ ๓
                        กามเหสสูตรที่ ๓
     [๒๔๙] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า บุคคลหลุดพ้นโดยส่วนสองๆ ดังนี้
ดูกรอาวุโส โดยปริยายเพียงเท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคตรัสบุคคลหลุดพ้นโดยส่วนสอง ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน อายตนะนั้น
มีอยู่ด้วยอาการใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ และย่อมทราบชัดด้วย
ปัญญา ดูกรอาวุโส โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสบุคคลหลุดพ้นโดยส่วน
สอง ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ อาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา อายตนะนั้น
มีอยู่ด้วยอาการใดๆ เธอย่อมถูกต้องอายตนะนั้นด้วยกายด้วยอาการนั้นๆ และย่อมทราบชัด
ด้วยปัญญา ดูกรอาวุโส โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสบุคคลหลุดพ้น
โดยส่วนสอง ฯ
                          จบสูตรที่ ๔
                        สันทิฏฐิกสูตรที่ ๑
     [๒๕๐] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเองๆ ดังนี้
ดูกรอาวุโส โดยปริยายเพียงเท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคตรัสธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน ดูกรอาวุโส
โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ และอาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา ดูกร
อาวุโส โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มี พระภาคตรัสธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯ
                          จบสูตรที่ ๕
                        สันทิฏฐิกสูตรที่ ๒
     [๒๕๑] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า นิพพานอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเองๆ ดังนี้
ดูกรอาวุโส โดยปริยายเพียงเท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคตรัสนิพพานอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน ดูกรอาวุโส
โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสนิพพานอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง
บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ และอาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา ดูกร
อาวุโส โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสนิพพานอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯ
                          จบสูตรที่ ๖
                          นิพพานสูตร
     [๒๕๒] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า นิพพานๆ ดังนี้ ฯลฯ
                          จบสูตรที่ ๗
                         ปรินิพพานสูตร
     [๒๕๓] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ปรินิพพานๆ ดังนี้ ฯลฯ
                          จบสูตรที่ ๘
                          ตทังคสูตร
     [๒๕๔] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ตทังคนิพพานๆดังนี้ ฯลฯ
                          จบสูตรที่ ๙
                         ทิฏฐธัมมิกสูตร
     [๒๕๕] อุ. ดูกรอาวุโส พระผู้มีพระภาคตรัสว่าทิฏฐธรรมนิพพานดังนี้ ดูกรอาวุโส
โดยปริยายเพียงเท่าไรหนอแล พระผู้มีพระภาคตรัสทิฏฐธรรมนิพพาน ฯ
     อา. ดูกรอาวุโส ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุปฐมฌาน  ดูกรอาวุโส
โดยปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสทิฏฐธรรมนิพพาน ฯลฯ
     อีกประการหนึ่ง ภิกษุ เพราะล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌานโดยประการทั้งปวง บรรลุ
สัญญาเวทยิตนิโรธ และอาสวะทั้งหลายของเธอย่อมสิ้นไปเพราะเห็นด้วยปัญญา ดูกรอาวุโส
โดยนิปปริยายแม้เพียงเท่านี้แล พระผู้มีพระภาคตรัสทิฏฐธรรมนิพพาน ฯ
                         จบสูตรที่ ๑๐
                       จบปัญจาลวรรคที่ ๕
                         ________